Saša Rakezić alijas Aleksandar Zograf

Zahvaljujući ogromnoj pratećoj industriji, stripovi o superherojima već decenijama vladaju (ne samo) američkim tržištem – holivudska produkcija je, serijom popularnih filmova nastalih prema nekim od najpoznatijih superherojskih stripova, učinila da se njihova fama još više zacementira. Mnogo šta u vezi sa superherojskom produkcijom podseća na vladavinu dinosaurusa – sve sam gigant koji je udario na giganta, zubi i mišice, zemlja se trese, i tako dalje. Međutim, počeci ove vrste stripa, koji sežu duboko u tridesete godine prošlog veka, deluju poetičnije, nekako dublje ispunjeni misterijom, možda i detinjim poletom. Godine 1938. pojavio se Supermen, a već naredne i Betmen, iako je strip o maskiranim pravednicima kao što je Fantom pokrenut već 1936, a Usamljeni jahač ( The Lone Ranger) 1938. godine. Ono što je zanimljivo je da su avanture nekih od ovih junaka prilično brzo doprle i do naših krajeva –  već krajem tridesetih strip o Fantomu je izlazio u nekoliko beogradskih strip časopisa – Mika Miš, Zabavnik, Fantom i Truba, dok je Usamljeni jahač objavljivan na stranicama Paje Patka, Mikijevog carstva i Politikinog zabavnika, a Supermana je objavljivao zagrebački list Oko u svojim brojevima pred sam početak rata.

Još  je zanimljivije (možda čak i u velikoj meri zaboravljeno) da je već tokom tridesetih nastalo nekoliko stripova o maskiranim herojima, dela domaćih autora. Pre svih  Zigomar, kojeg su kreirali scenarista Branko Vidić i crtač Nikola Navojev, na stranicama časopisa Mikijevo carstvo. Čovek atletske konstrukcije, sa maskom na licu, velikim plaštom na leđima, obučen u pripijeni kostim i sa dva pištolja za pojasom kojim dominira krug u koji je ugravirano slovo „Z“ – to je Zigomar. Njegov pratilac i saborac u večnoj borbi protiv svetskog zla je kineski dečak, Či-Jang.
Priča o Zigomaru je zanimljiva. U drugoj polovini tridesetih godina, beogradska strip scena je nikla takoreći niotkuda, sa zavidnim brojem izdanja i čitavim nizom strip crtača koji su objavljivali u dnevnim i nedeljnim listovima, kao i u specijalizovanim strip izdanjima. Jedan od bitnih momenata nastupio je 1939., kada je urednik tada najpopularnijeg domaćeg strip časopisa, Mike Miša, odlučio da napusti matičnu redakciju i osnuje vlastititi list. Bio je to  Milutin S. Ignjačević, a list kojeg je pokrenuo zvao se Mikijevo carstvo. Ignjačević je i sam bio stvaralac, završio je filmsku školu u Pragu i Minhenu, ranih dvadesetih je snimio seriju kratkih filmova, a sa R. Jovanovićem je 1930. i 1932. kreirao igrane filmove „Kroz buru i oganj“ i „Na kapiji Orijenta“. Ignjačević je strip crtačima koji su sarađivali u njegovom listu preporučivao da rade na strip serijalima, i da pokušaju da kreiraju stalne junake, koji će da se pojavljuju iz broja u broj. Pre toga, preovlađivali su stripovi koji su nastali prema predlošcima iz književnosti, obradama inostranih uzora i slično.Među Ignjačevićevim pulenima bio je i Nikola Navojev, koji je ostvario čitav niz zapaženih stripova (od kojih je Zigomar možda najznačajniji), pre nego što je 1940. preminuo od posledica tuberkoloze, u svojoj 27. godini. Navojev je lik Zigomara kreirao u velikoj meri se ugledajući na tada popularan strip o Fantomu – usuduvši se čak da u jednoj od storija suprotstvi ova dva junaka. U pitanju je „istorijski“ susret , nekoliko godina pre nego što je susretanje superjunaka iz različitih serijala postalo uobičajeno u američkom stripu.  Ovaj, dakle, zanimljivi spoj se desio nakon što su Zigomar i Či-Jang prikazani kako u jednoj od svojih putešestvija dospevaju do Himalaja. Tamo u bespuću primećuju figuru koja im se približava, Fantom glavom. Odmah dolazi do prepirke dvojice kostimiranih junaka – „Ta živopisna odeća ne pristaje ti u ovoj pustinji“ – kaže Fantom. „Izazivaš me da ti kažem da ličiš na cirkuskog artistu“.  Nakon toga nastaje tuča, u kojoj dvojica junaka, kao pravi džentlmeni, upućuju jedan drugom komplimente ( „ Ja vam čestitam, dobro ste podneli udarac, a još poštenije me udarili“ – Zigomar), dok njihovi verni pratioci, Či-Jang i Fantomov pripitomljeni vuk Devil, prijateljski druguju. Nakon „vatrenog krštenja“, dva herojska tima postaju prijatelji, i nastavljaju da sarađuju sve do momenta kada zli fakir, pod hipnozom, okreće Zigomara i Fantoma jednog protiv drugog. U hipnotičkom transu, Zigomar, gledajući u Fantoma,  izjavljuje: „Huljo, krvi ću ti se napiti“, a Fantom odgovara „Oslobodite me da ga zadavim“. I tako, priča se nastavlja novim i novim sukobima,sve dok Zigomar  samilosno ne oslobađa Fantoma iz zarobljrništva, samo zato da bi se rastali uz reči „vi ste džentlmen ali vas mrzim... Sada ćemo se rastati a kada se prvi put sretnemo ubiću vas“. Susret Zigomara i Fantoma, međutim, možda je proistekao iz prozaičnih  redakcijskih zađevica – bio je to način da Mikijevo carstvo u svom izdanju makar za trenutak zadrži prisustvo tada popularnog lika kao što je Fantom, s obzirom da je konkurentski list Mika Miš bio u posedu prava na objavljivanje originalnih storija...

Nedavno je, zahvaljujući reprint izdanju izdavačke kuće Stella, koje je priredio istoričar stripa  Zdravko Zupan, ispravljena i jedna prastara nepravda – nakon smrti Navojeva, naime, strip o Zigomaru je nastavio da crta mladi Dušan Bogdanović ( 1921-1974), čija je storija „Leteći Zigomar“ krenula da izlazi u nastavcima na stranicama Mikijevog carstva u februru 1941.Objavlivanje je trajalo do 9. aprila 1941., neposredno nakon bombardovanja Beograda, kada je izašao poslednji broj Mikijevog carstva, a storija „Leteći Zigomar“ prekinuta četiri table pre kraja. Zdravko Zupan je skoro detektivskim radom u redakcijskoj zaostavštini pronašao dotične četiri table, i prvi put, nakon 67 godina, objavio ovaj strip u celini.  
Međutim, ko je Zigomar? Interesantno je da je njegovo ime zapravo preuzeto iz francuske palp literature – originalni Zigomar je bio junak krimi priča koje je još 1909. objavljivao list Le Matin. Tokom desetih i dvadesetih godina pojavilo se i palp izdanje naslovljeno prema  ekranizacijama.Francuski Zigomar skoro da nije imao nikakvih sličnosti sa srpskim – osim što je nosio masku, ali razlog je bio upravo da bi se sakrio od zakona, budući da je bio vođa romske bande kradljivaca (čak i njegovo ime dolazi od unatraške pročitane reči „Ramogiz“, što je jedan od naziva kojim Romi nazivaju sebe).

Što se „srpskog“ Zigomara tiče, kada ne nosi masku, on je mladić iz bogate američke porodice, koji se udvara isto tako bogatoj udavači Lauri Morgan. S obzirom da Laura žudi za avanturom i uzbudljivim životom, ispostavlja se da njenu ljubav pridobija samo Zigomar – junak pod maskom. U četvrtoj epizodi stripa o Zigomaru, on greškom postaje uveren da je Laura poginula, nakon čega daje zavet da će čitav svoj život posvetiti borbi protiv Zločina i Nepravde.
Strip teoretičar Žika Bogdanović je primetio jednu interesatnu koincidenciju – prva epizoda Zigomara se pojavila u štampi iste godine i meseca (maj 1939) kad i prva storija o Betmenu (u strip izdanju  Detective Comics, br. 27). Iako tu uglavnom prestaju sličnosti izeđu ova dva lika, Bogdanović zapaža da je Zigomar pre Betmena u strip uveo maloletnog pratioca (dečak Robin se pojavljuje kao nerazdvojni Betmenov sadrug tek nekih godinu dana nakon što je serijal započet). Kada je Betmen u pitanju, to je moglo biti konstrukcija izdavača s ciljem da navede mlade čitaoce da se identifikuju, zamišljajući da su i sami u društvu „maskiranih pravednika“ .   
Scenarista Branko Vidić je za potrebe Mikijevog carstva kreirao još jednog strip junaka sa maskom – bio je to Crna Maska ili Lord Warwick, čije je storije crtao Sergej Solovjev ( Crna Maska je bio i junak roto romana, koji su istovremeno bili objavljivani, u nameri da se iskoristi interesovanje publike za tu vrstu štiva).Radnja stripa smeštena je u Čikago „grad najvećih čuda“, 1938. godine,i počinje kao krimi priča – Crna Maska je nekada bio prefekt Policije, a danas je robinhudovska figura koja uzima od bogatih da bi delio novac čikaškoj sirotinji. U daljem nastavku, priča počinje da poprima obrise naučne fantastike – Lord Warwick sreće još jednu maskiranu priliku, zanosnu plavušu čije je ime Beli Pauk („neograničena gospodarica čikaškog podzemlja“). Ispostavlja se da Beli Pauk ima dedu koji je ludi naučnik, i koji na svet pušta „čeličnog robota“ koji teroriše grad. I tako dalje.Inače, Crna Maska je predstavljen kao džentlmen sa cilindrom na glavi i maskom preko očiju (po čemu ponovo nalikuje na jednog francuskog junaka palp literature i ranog filma, poznatog kao Phantomas), a njegov nerazdvojni pratioc je lik sa polucilindrom, Viski Džo.Nisu detaljnije opisane osobine Belog Pauka (sem ukoliko njeno ime ne asocira na zavodničku mrežu koju plete oko odabranih), tako da bi ona teško mogla da predstavlja srpsku preteču Spidermana, koji se pojavio tek 1962. godine.

Na kraju, Mikijevo carstvo je na svojim stranicama udomilo i trećeg maskiranog heroja domaćeg stripa, Gospodara Smrti, koji je krenuo sa objavljivanjem novembra 1939. Autor ovog ostvarenja je jedan od najznačajnijih autora beogradskog predratnog stripa, Đorđe Lobačev. Priča počinje u Škotskoj 1217., nakon što je devojka koja je završila na lomači proklela plemića Ser Vilfreda, kao i njegovo potomstvo do dvadesetog kolena. Dvadeset generacija kasnije, 1939. godine, plemićev potomak Ser Redžinald se sprema na venčanje, kada – prolazeći pored mesta na kojem je nekada bila postavljena lomača, grom pokosi njegovu verenicu. Ser Redžinald napušta svoje bogatstvo,spaljuje zamak u kojem je živeo, i zariče se da će ostatak svog života provesti radeći za dobrobit čovečanstva, u „pomaganju slabih i nejakih i uništavanju zla u svetu“... Od tog momenta on stavlja na sebe masku smrti, odlazeći da pomaže povređenima na frontu ( Drugi svetski rat se već širio Evropom). Gospodar Smrti je jedan od psihološki najiznijansiranijih likova srpskog stripa o maskiranim junacim. Sa  svakim svojim dobrim delom, on se udaljava od porodičnog prokletstva, a radnja stripa jeverovatno delovala uverljivo tadašnjem čitaocu, zato što je heroj bio posvećen vidanju rana onih koji su stradali u katastrofi koja se zaista u to vreme nadvijala nad svetom.
Posmatrajući sve to sa ove vremenske distance,možemo da zaključimo da je strip o maskiranim herojima, u okviru jedne tako samosvojne i (od velikih centara onog vremena) ipak udaljene sredine, dokaz o vitalnosti beogradske škole stripa,koja je bila izneneđujuće savremena za to vreme, a to što smo mi sve to uglavnom zaboravili je druga priča.